หัวข้อ กับ คำถามวิจัย

ในการเริ่มต้นทำวิจัย ผู้วิจัยจะต้องกำหนดหัวข้อ (topic) ที่เราจะทำการวิจัย และตั้งคำถามการวิจัย (research question) เพื่อเป็นโจทย์ให้ผู้ิวิจัยดำเนินการเพื่อหาคำตอบ

หัวข้อ (topic) คือ เรื่องที่เราต้องการจะทำวิจัย เช่น
- วัฒนธรรมท้องถิ่นกับการพัฒนา
- วิถิชีวิตของคนเมือง
- พิพิธภัณฑ์กับกลุ่มชาติพันธุ์ เป็นต้น

หัวข้อวิจัยมีที่มาได้จากหลายทาง เช่น ความสนใจของผู้วิจัยเอง การทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องกับเรื่องที่เรามีความสนใจ จากทฤษฎีและแนวคิดที่เกี่ยวในวงวิชานั้นๆ จากข่าว/หรือความสนสนใจของคนในสังคม จากผู้เชี่ยวชาญ เป็นต้น

จากหัวข้อ/ประเด็นกว้างๆ นักวิจัยต้องกำหนดประเด็นให้แคบลง และมีความชัดเจนมากขึ้น เราเรียกกระบวนการดังกล่าวว่า การตั้งคำถามการวิจัย (formulate research question) ด้วยการที่ผู้วิัจัยนำ concept หนึ่ง หรือหลาย concept มาประกอบกันเพื่อกำหนดประเด็นในการศึกษา ตัวอย่างเช่น

ตย. ๑ วัฒนธรรมท้องถิ่นกับการพัฒนา + concept เรื่อง การครอบงำทางวัฒนธรรม
ก็อาจตั้งคำถามวิจัยว่า "กระบวนการพัฒนาตามแนวคิดการทำให้ทันสมัยทำให้วัฒนธรรมท้องถิ่นถูกครอบงำอย่างไร?" หรือ "ลักษณะการครอบงำทางวัฒนธรรมอันเกิดจากปฏิสัมพันธ์ทางการพัฒนาเป็นอย่างไร?"

ตย. ๒ พิพิธภัณฑ์กับกลุ่มชาติพันธุ์ + concept เรื่องอัตลักษณ์ กับ การสร้างภาพตัวแทน
ก็อาจตั้งคำถามวิจัยว่า "กระบวนการสร้างภาพตัวแทนเพื่อสื่ออัตลักษณ์ของกลุ่มชาติพันธุ์ในพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นเป็นอย่างไร?" หรือ "การจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์สะท้อนการสร้างภาพตัวแทนของอัตลักษณ์ชาติพันธุ์อย่างไร?"

คำถามวิจัย คือ ข้อความที่เป็นประโยคคำถามซึ่งแสดงให้เห็นถึงสิ่งที่ผู้วิจัยต้องการค้นคว้าหาคำตอบ ทั้งนี้คำถามการวิจัยควรเป็นคำถามที่ยังไม่มีคำตอบ หรือไม่สามารถหาคำตอบได้จากตำรา หรือความรู้เดิมที่มีอยู่ก่อนแล้ว

อนึ่งในการออกแบบการวิจัยเชิงคุณภาพนั้น คำถามการวิจัยมิได้แข็งตัวหรือปรับแก้ไม่ได้ แต่ผู้วิจัยสามารถปรับเปลี่ยนได้ในระหว่างการทำงานภาคสนาม หรือเมื่อได้ข้อค้นพบบางประการจากการวิจัยซึ่งอาจช่วยพัฒนาคำถามวิจัยขึ้นใหม่ได้ (generative question)

สรุป term ต่างๆ ที่สำคัญ

ปัญหาทั่วไป คือ เงื่อนไข หรือสภาวะใดสภาวะหนึ่งซึ่งมีผลไม่พึงประสงค์ หรือเป็นปรากฏการณ์ที่เราต้องการปรับปรุง/เปลี่ยนแปลง

ปัญหาการวิจัย คือ ปัญหาที่เราต้องการใช้การวิจัยเพื่อแก้ไข

หัวข้อ คือ เรื่องหรือประเด็นที่เราต้องการจะทำวิจัย (มักจะอยู่ภายใต้ขอบเขตหรือวงวิชาที่เราสนใจ-กำลังศึกษาอยู่)

คำถามวิจัย ภายใต้หัวเรื่องที่เราสนใจใคร่รู้นั้น มีเรื่องอะไรบ้างที่เรายังไม่มีความรู้ และเราต้องการหาความรู้ในเรื่องนั้นๆ คำถามวิจัยมักจะเขียนในประโยคคำถาม เช่น how who what where แต่ก็อาจจะเขียนในรูปประโยคบอกเล่าได้ ซึ่งมักจะเรียกกันว่าเป็น ประเด็นวิจัย

เมื่อเราได้หัวข้อ และคำถามการวิจัยแล้ว ขั้นตอนไปเป็นการสร้าง concept ในการวิจัยด้วยการสังเคราะห์เอกสารที่เกี่ยวข้อง และกำหนดขอบเขตเชิงทฤษฎี (theoretical framework) เพื่อช่วยให้เราสร้างกรอบความคิดในการวิิจัย (conceptual framework) และกำหนดขอบเขตของการวิจัย (scope of study) ได้ชัดเจนต่อไป